آتشک
Fire Blight
یکی از بیماری‌های بسیار مهم درختان میوه دانه‌دار بیماری آتشک است. خسارت این بیماری قابل مقایسه با هیچ یک ازبیماری‌های درختان میوه دانه‌دار نیست. خسارت وارده بر محصولات باغی در برخی سال‌ها غیرقابل جبران است.
علائم بیماری :
علائم بیماری معمولاً در اوایل بهار در گل‌ها ظاهر می‌شود. روی گل‌ها علائم آب‌سوخته دیده می‌شود که بعد از پژمرده شدن، به رنگ قهوه‌ای درمی‌آیند. نشانه‌های بیماری روی برگ‌های اطراف گل‌آذین و نوک شاخه‌های جوان قابل مشاهده است. بیماری به سرعت ازمحل آلودگی گل‌ها گسترش می‌یابد و موجب مرگ سرشاخه‌های جوان می‌شود.
روی شاخه‌های آلوده، شانکرایجاد می‌شود، پوست شاخه‌ها فرورفته و رنگ آنها تیره می‌شود. حاشیه بخش‌های آلوده ممکن است ترک بردارد. اگر لایه خارجی پوست شاخه‌ها درمحل شانکرهای تازه و فعال با چاقو بریده و برداشته شود، رگه‌هایی به‌رنگ قرمز در آنها دیده می‌شود که وجه تمایز این بیماری با آسیب سرما و دمای پایین است. قسمت‌های انتهایی شاخه حالت عصا به خود می‌گیرد و خمیده می‌شود. دراین مرحله از بیماری، ممکن است تراوشات باکتریایی به صورت قطرات روی شاخه‌های آلوده ظاهر شوند.
این تراوشات که حاوی میلیون‌ها باکتری هستند ابتدا شیری رنگ بوده، سپس به رنگ کهربایی متمایل به قهوه‌ای درمی‌آیند. این باکتری‌ها توسط حشرات، پرندگان، انسان، باد و باران به درختان سالم منتقل می‌شوند. روی برگ علائم به صورت لکه‌های سیاه درطول رگبرگ اصلی و رگبرگ‌های جانبی دیده می‌شود. برگ‌ها به مرور قهوه‌ای و چروکیده می‌شوند و مدت‌ها روی شاخه آلوده باقی می‌مانند. دراین زمان باغ حالت آتش‌گرفتگی به خود می‌گیرد.
چنانچه روی شاخه‌های آلوده میوه‌ای تشکیل شود، کوچک باقی می‌ماند، چروکیده، چرمی و سیاه می‌شود. درهوای مرطوب روی میوه‌های آلوده، قطره‌های شیرابه فراوان ترشح می‌شود که درآغاز شیری‌رنگ بوده، به مرور به رنگ قهوه‌ای درمی‌آید و پس از خشک شدن براق می‌شوند.
عامل بیماری ، نحوه انتشار و چرخه زیستی باکتری:
عامل این بیماری، باکتری Erwinia Amylovora است. این باکتری روی میزبان‌های مختلف خانواده گلسرخ (Rosaceae)، به‌ویژه گلابی، سیب، به، ازگیل، زالزالک، گلسرخ و ... بیماری‌زاست. باکتری غالباً در تراوشات چسبناک سرشاخه‌ها، بافت‌های اطراف شانکر تنه‌های آلوده و روی سرشاخه‌ها زمستان‌گذرانی می‌کند. چرخه زندگی باکتری شامل دو فاز بهاره و زمستانه است.
فاز بهاره همزمان با آلودگی اولیه در زمان شکوفه‌دهی و بلایت شکوفه‌هاست.
فاز زمستانه از اواخر فصل تابستان تا اوایل پاییز همزمان با آلودگی‌های ثانویه و پیدایش شانکرها شروع می‌شود.
درآلودگی بهاره، شانکرها و پوست‌مردگی‌های کوچک و بزرگ تنه و شاخه‌های درخت آلوده مهمترین منبع آلودگی محسوب می‌شود. در بهار با عمل جذب آب و مساعد شدن شرایط، باکتری عامل بیماری به سرعت تکثیر پیدا می‌کند و همراه با تراوشات چسبناک از منافذ گیاه به بیرون نشت می‌کند. حشرات، پرندگان، باد، باران و انسان در انتقال باکتری از درخت آلوده به درختان سالم نقش دارند. در میان حشرات زنبورها نقش موثری درانتقال عامل بیماری به شکوفه‌های سالم دارند. هرشکوفه آلوده خود به عنوان یک منبع آلوده‌کننده ثانویه عمل می‌کند.
باکتری می‌تواند ازطریق منافذ طبیعی گیاه، زخم‌های ناشی از شکستگی، هرس، ریزش برگ‌ها و... به داخل گیاه نفوذ پیدا کند و به سرعت گیاه را مبتلا نماید.
گسترش بیماری به شرایط اقلیمی وابسته است. درسالهایی که رطوبت به علت بارندگی فراوان و وجود شبنم بالاست و دمای هوا تقریباً معتدل است، باکتری‌ها به سرعت در شهد گل تکثیر پیدا می‌کنند. درصورتی‌که آلودگی شکوفه‌ها کنترل نشود، آلودگی به سرشاخه‌ها انتقال می‌یابد و به سرعت کل گیاه آلوده خواهد شد. در این شرایط خسارت وارده به درختان بسیار بالا و غیرقابل جبران خواهد بود.
در روزهای نسبتاً گرم و بارانی بهار همزمان با مرحله بازشدن گل‌ها، این خطر وجود دارد که گل‌ها مورد حمله باکتری قرار گیرند. در این زمان فعالیت حشرات نیز بیشتر می‌شود و درصورت وقوع طوفان یا تگرگ احتمال بوجود آمدن زخم‌های فیزیکی نیز افزایش می‌یابد.
راه‌های پیشگیری و کنترل بیماری :
- از کاشت توام چندین گیاه میزبان باکتری مانند سیب، به و گلابی در یک باغ خودداری شود.
- از کاشت درختان بسیار حساس به این باکتری مانند به و زالزالک به‌عنوان بادشکن در اطراف باغ‌ها خودداری شود و به‌جای آنها از درختان غیرمثمر استفاده شود.
- انواع مقاوم به بیماری به تدریج جایگزین انواع حساس شوند.
- مصرف کودهای ازته به حداقل برسد.
- حساسیت به بیماری آتشک در خاک‌های اسیدی بیشتر است. توصیه می‌شودpH خاک‌ها در باغ‌های جدید قبل از کاشت نهال‌ها با افزودن آهک کنترل و تنظیم شود.
- عملیات هرس کردن می‌بایست تا حد امکان در فصل زمستان انجام گیرد.
- ازانجام عملیات هرس در روزهای بارانی و مرطوب جداً خودداری شود.
- هرس‌های صحیح بسته به میزان و شرایط آلودگی بین ۱۵ تا ۳۰ سانتی‌متر پایین‌تر ازمحل مشاهده علائم ظاهری بیماری الزامی است.
- با بازدید نهال‌ها، سرشاخه‌های درختان و گیاهان زینتی میزبان مانند رز، سعی شود بیماری در آلودگی‌های اولیه کشف و ریشه کن شود.
- به محض مشاهده علائم اولیه بیماری، شاخه‌های آلوده درختان بیمار به سرعت هرس و سمپاشی شوند.
- شاخه‌های هرس شده منبع مهم آلودگی هستند، لازم است این شاخه‌ها فوراً و با احتیاط در خارج از باغ سوزانده شود.
- با هرعمل هرس روی شاخه‌های آلوده درختان بیمار، ابزارهای هرس کاملاً با بردوفیکس رقیق نشده ضدعفونی شود.
- درصورت شدت آلودگی و رسیدن شانکر یا پوست مردگی به تنه اصلی ، درخت باید به‌طور کامل حذف و سوزانده شود.
- شکوفه‌های ثانویه درختان حذف گردند.
- جهت جلوگیری از زمستان‌گذرانی باکتری در محل پوست‌مردگی‌ها یا شانکرها، این محل‌ها باید دقیقاً روی درختان آلوده شناسایی، حذف و بعد از رسیدن به بافت سالم، گیاه با بردوفیکس رقیق نشده پانسمان گردد.
- سمپاشی درختان با بردوفیکس باغبان تاک 5 درهزار بلافاصله بعد از هرس و یا پس از وقوع باران شدید، تگرگ، طوفان و هرعامل تنش‌زای دیگر
- سمپاشی‌های دوره‌ای با بردوفیکس باغبان تاک به شرح زیر:
- سمپاشی با بردوفیکس 10 در هزار پس از ریزش 70 درصد برگ‌ها در پاییز
- سمپاشی با بردوفیکس 10 در هزار قبل از تورم جوانه‌ها
- سمپاشی با بردوفیکس 5 در هزارهنگام بازشدن 5 درصد، 50 درصد و 100 درصد شکوفه‌ها
- درصورت وجودآلودگی، سمپاشی با بردوفیکس 5 در هزاربعد از گلدهی درسه نوبت با فواصل 10 روزه تکرارشود.