بخش سوم فصل ششم : تاج خروس تا ورد - Page 01
چنار
درخت مبارك است و عظیم بزرگ میشود چنانچه مشاهده میشود نهال آن را قلم کاشته محافظت نمایند اما قلم آن باید که یکساله یا دوساله زیادتر نباشد که سبز شود و اگر زیاده باشد در گرفتن و سبز شدن آن دغدغه است و چون کرم در درخت افتد با آنکه ریگ در پای آن ریزند برطرف نمیشود قاعده آنست که در تابستان که کرم از میان چوب پوست میآید از پی رفته بیرون آورند برطرف میشود . و اکثر از دهاقین که بدین نوع تجربه نموده اند برطرف شده و افلاطون حکیم گوید که اگر بیخ درخت را بزهره گاو بیالایند از کرم و همه آفتها در امان شود. اگر بیخ درخت را حفر کنند و آن را عروق آن را به سرگین کبوتر بیالایند همین منفعت حاصل آید و اگر پیاز عنصل در بیخ درخت بنشانند هیچ آفت بآن درخت نرسد و اگر دو سرطان گیرند و در ظرف آب نهند و سر بپوشند و دو روز در آفتاب نهند و از این آب بر درخت بپاشند از همه آفتها سالم ماند هر سال یک نوبت باین دستور عمل کنند(ارشادالزراعه).
و درخت چنار دراز عمر باشد چنانچه استماع افتاده و مشاهده نموده شد و سبب درازی عمر و ثبات وی آنست که بیخ وی محکم است و ریشه آن خود را به آب میرساند. پیوند آن بدستور پیوند درخت تاك است(ارشادالزراعه).
خرما
هیچ درختی بجانور چنان نزدیک نیست که درخت خرما و آخر مرتبه نباتی است(نزهت نامه علایی).
اگر درخت خرما بر نیارد، یکی تبری بدست گیرد و چنان نماید که بخواهد فکندن و دیگری در او آویزد و دستش بگیرد و گوید من پایندان او شدم. و در پذیرفتم که سال دیگر بر بیارد. و اگر بر نیارد، آنگاه بیفکن سال دیگر بر بسیار آرد(نزهت نامه علایی).
چون درخت خرما از سرما زرد شود بلبهن(خُرفه. گیاهی خودرو) بباید کوفتن و در درخت مالیدن گرما کند و فایده کند، و شاخ و خوشه انگور را همچنین(نزهت نامه علایی).
گندنای دشتی بکوبند و با شیر زنان بر درخت مالند طعم خرما و بویش خوش شود(نزهت نامه علایی) و (نوادرالتبادر).
از عجایب است که ریشه خرما بر سنگ برود و اگر جایگاهی پیش آید که به آهک کرده باشند، اگر چه سخت تنگ باشد بر آن(درخت خرما) کار نکند(نزهت نامه علایی).
صاحب الفلاحه گوید، اگر نخلی بار نیاورد و دو سال بر او متسکرد(درخت راه دیگری ندارد) شود، مردی تیشه یا تبری بردارد، و نزد او شود. و با ذکری گوید، مُسنَد(فلانی) از امسال بر خواهد آورد. و این درخت را خواهم انداخت که هیچ باری نمی آورد. و بدان فاس(تیشه) نخل را دو سه ضربت زند. آن مرد دست او را بگیرد و گوید که مپسند. از امسال صبر کن. اگر بار نیاورد، هر چه خواهی بکن. صاحب الفلاحه گوید، که در آن سال ثمر بسیار آورد. و غیر نخل نیز همچنین است که با این عمل بار آورد(عجایب قزوینی).
و گویند میان نخل و عرعر عداوت بود. و در آن زمین که عرعر بود، نخل بفساد آید. و از عجائب نخل آنست که اگر به قرب او دیواری بنا کنی، نخل روی بدان آورد. اگر چه به او پیوسته نباشد(عجایب قزوینی).
درخت خرما اگر بر نیاید تبری به دست گیرد و چنان نماید که خواهد کندن، دیگری دستش بگیرد و گوید من ضامن شدم که به سال دیگر بر بیاید، اگر نیارد بیفکن، سال دیگر بر بسیار دارد(نوادرالتبادر).
آنچه بذر است در حمل بیست روز در آب نموده در حوت کارند و در زمستان بر بالای آن خانه ساخته نمدپوش نمایند که از سرما ضرر نیابد و پرکاوش(هرس) دهند که بلند میشود(ارشادالزراعه).
و اگر درختی بار نیاورد شخصی تبری به دست گیرد و ... بر سبیل قهر ... درخت را بیندازد و دیگری بیاید و حمایت کند و گوید که این درخت را مینداز که در سال آینده بار خواهد داد به فرمان خدای عزوجل در سال آینده بار آورد. و به تجربه صحت این معلوم شده است(معرفت فلاحت). و گفته اند که بعضی اصناف نخل را با بعضی الفت است پس چون در جوار هم باشند بار بیشتر آورند. و چون درخت خرما که ماده باشد و بار نیاورد، قدری از شکوفه درخت مذکور بر آن نهند بار آورد(ارشادالزراعه) و (معرفت فلاحت). بار بیشتر از راه اجناس سازگار خرما در کنار هم باشند(معرفت فلاحت).
اثر نمک بر درخت خرما
درخت خرما نمک یا دردی شراب هر سال در بیخ آن ریزند خوش طعم بود(نزهت نامه علایی).
و جالینوس حکیم میگوید که آنچه نهال از عروق درخت است در هر موضع که کارند ملاحظه نمایند که از سرما ضرر نیابد و بر قاعده محافظت نمایند. اما زمین وی شور باشد(ارشادالزراعه) و (معرفت فلاحت). مقدار دو گز از زمین را حفر کنند و حفره بود و سرباریک بجانب فوق و هر روز آن را آب دهند تا سبز شود و بعد از دو سال اگر خواهند آن را در همان موضع بگذارند و اگر خواهند بموضع دیگر نقل کنند(ارشادالزراعه).
و درخت خرما را به نمک الفت تمام است هر سال یک نوبت پایان آن را از خاك خالی کنند و جزوی نمک در آن ریزند و اگر بجای نمک در وی شراب کهنه ریزند خرما خوش طعم تر بود(ارشادالزراعه) و (معرفت فلاحت).