بخش اول دفع آفات : دفع آفات کشتزار و درختستان

هر مرض که ماده آن در شتا ساکن بُوَد، در فصل بهار غلیان و هیجان نموده، نضج یافته، مُندَفِع (ظاهر) گردد (مفاتیح الارزاق جلد اول).

دفع یرقان

یرقان کشتزار را زیانی صعب کند و آن زردی باشد که پدید آید. اگر سرو گاو بر آتشی که از پشک گوسفند باشد دود کنی، بر آن جانب که باد شمال آن را سوی کشتزار راند یرقان باز برد. و همچنین سرگین گاو و کاه با اصل و برگ کَبَر(درختچه ای خاردار) در آب کنی و بر غله فشانی یرقان باز برد و غله نیک برویاند(نزهت نامه علایی).

در کیفیت محافظت تخم ها و دان ها

که آن را باید کشتن اول باید تخم ها را از نم نگاه دارند و بعضی باشد که آن را به وقت کشتن از خاک و دغل(گیاه علفی که دور محصول می پیچد) پاک باید کرد، مانند گندم و جو و امثال آن تا تنک و بی قوت نگردد و بعضی تخم ها آن باشد که هر چند کهنه گردد بهتر باشد مانند تخم خربزه و مجموع تخم ها را باید که از موش نگاه دارند چه سرگین و شاشه موش تخم ها را بزیان برد و عفن گرداند و نیک نروید هم چنین شپشه و امثال آن که در تخم ها افتد نگاه باید داشتن و باید تخم ها را پاک کرده و خشک کرده و آنچه در باید کرد درکند و آنچه در سبو و خُم(ظرف سفالین) باید کرد به خنکی و در هوای سرد خنک کرده در جایگاه کند و سر آن را بگل بگیرند و بجایی خنک نهند و از نم نگاه دارند و اگر کندو را به قیر بیندازند، موش راه بدان نتواند کرد. چه دندان موش در همه چیز اثر کند و در قیر اثر نکند. و بعضی تخم ها را از حرارت آفتاب نگاه داشت مانند تخم توت و تخم های خرد که به حرارت بسوزد و باطل کرد و نروید. چون آفت کرم یکی از موش و مورچه باشد خانه ها که در او کرم گیرند تمامت آهک اندود کرده باشند و احتیاط تمام کنند تا از آن ایمن باشد(آثار و احیاء).

منابع نباتی

اژغون

از مزروعات و اشجار بر سبیل عموم تخم اژغون(زنیان) با هر تخمی که مخلوط سازند و زراعت کنند، آن مزروع از مرغ و کرم ها ایمن باشد(معرفت فلاحت).

افسنتین(خاراگوش)

و اگر کشوث و نی در آب آغشته کنند، دو شبانه روز و از آن بر تره زار ریزند، هر ده روز یکبار، همیشه تر و تازه باشد(معرفت فلاحت).

افیون و سرکه

و اگر افیون و سرکه که بغایت ترش بود مخلوط سازند و اصول درخت ها و تاک ها به آن طلا کنند، مور گرد آن نگردد(معرفت فلاحت).

انجیر

و اگر خاکستر چوب انجیر را در تابستان بیفشایند هر کرمی که باشد هلاک شود(نفائس الفنون).

باقلا

و در هر زمین که(باقلی را) زراعت بنمایند آن زمین پاك گردد و قوت یابد و در سال دویم هرچه در آن زمین بکارند ارتفاع آن نیکو باشد(ارشادالزراعه).

و اگر کبریت و باقلی در سبزه زار باشد پشه گرد آن نگردد(معرفت فلاحت).

برگ درخت سرو یا برگ چغندر

و محافظت بذر که افلاطون حکیم گوید(ارشادالزراعه) چون برگ درخت سرو یا برگ چغندر با تخمی که زراعت خواهد شد مخلوط کرده در خانه نگاه دارند هیچ آفت بدان تخم نرسد تا وقتی که زراعت خواهد شد(ارشادالزراعه) و (معرفت فلاحت).

بستان افروز(تاج خروس)

اما تدبیر آنکه ایزد تعالی آنرا از آفت نگاه دارد و تخمش به سلامت بماند آنست که سپرغمی هست آن را به سریانی هیلاوم گویند و به پارسی بستان افروز گویند، و آن نباتی است که در کوهها روید. و علامت آن چنان است که همچون نرگس بود لیکن گلش خمری(رنگ سیاهی که به سرخی زند) بود. آن را بستانند و بکوبند و بیفشارند، و آب آن را بر هر تخمی که بیفشانند آن تخم از آفتها سلامت ماند و موش و مورچه زیان نکند و مرغ نخورد. و اگر به آب اسپرغم که گفتیم خربق(گیاهی علفی از خانواده آلاله) بیامیزد و آن خربق را در میان تخم اندازد هیچ مرغ از آن کشت نخورد و زیان نکند(نوادرالتبادر).

و اگر برگ بستان افروز و شاخ آن بکوبند و آب آن بگیرند و بر تخم پاشند، پس بکارند، از موش و مرغ و مور محفوظ ماند(نوادرالتبادر) و (معرفت فلاحت).