بخش اول فصل ششم : آبنوس تا بیدمشک - Page 01

انار بی دانه

اگر خواهند که اناری باشد که در میان او آب باشد و هیچ دانه نبود، بگیرند غرس انار و نیمه زیر او به دو نیمه بکنند، چنانکه هیج مضرت به چوب نرسد، آنگاه هر دو نیمه را بهم باز نهند و به نباتی که آن را به تازی بَردی(پاپیروس. لوخ) گویند بر یکدیگر سخت کنند. آنگاه به خاکی خَرد(گل سیاه لزج چسبنده) و سرگین گل کرده باشند بیندایند، آنگاه چندانکه از موضع شق تا بدانجا سه انگشت بگذارند تا بیرون بود و باقی در زیر زمین پنهان کنند و بگذارند تا بیخ کند. آنگاه آنچه بالای موضع شق بود ببُرند و بگذارند که آن درخت بروید و همه آب باشد(علم الفلاحه).

و اگر خواهند که انار ملیسی(شیرین و بی دانه) گردد شاخ انار را سر فرو باید گرفت و در زیر خاک باید کرد به وقت بهار و رها باید کرد تا آن وقت که بگیر و بیخ زند، آنگاه بن آن شاخه بباید برید تا سر در زیر باشد و بن بر زیر، آنگه چون انار آرد ملیسی باشد(فرخ نامه). و اگر خواهند که در رمان شحم نباشد، قصب او آن وقت که خواهند بنشانند، پاک کنند از آن خار که در میان او باشد. آنکه با همدیگر نهند، و به چیزی ببندند، که چون درخت تمام شود و ثمره آورد، هیچ شحم نداشته باشد. و اگر خواهند که دانه او سرخ بود، ورق تازه در آب اندازند، آب بکلی فرو برد(عجایب قزوینی).

و اگر خواهند دانه او(انار) را استخوان نباشد زیر شاخهای غرس او را بشکافند و درون را از بیخ پاک کنند و آنها را به گیاهی که به عربی بَردی خوانند یا به گیاه دیگر استوار ببندند و بکارند دانهای او همه آب شود(نفائس الفنون). و اگر خواهد کسی که انار بیدانه گردد آن قلم که خواهد کاشت نصف از وی شکافته مغزی که در میان آنچه روی باشد بیرون آورد آنگاه آن شکافته را برهم پیچید و بن آن شاخ را در قوچه(گودالی که برای کاشتن نهال می کنند) گذاشته از شق آن سه انگشت بر روی زمین باشد خاك ریزد چون سبز شود آنچه بر بالای شق بود ببرند و آب میدهند تا بالش کند چون ببار آید انار را دانه نبود(ارشادالزراعه).

زوج و فرد بودن تعداد دانه های انار

اگر دانه یک انار بشمری خرد یا بزرگ همه دانه های انار آن درخت همچندان باشد. بر سر انار چند تیزی باشد باز چکیده عدد پهلوهاش همچندان است اگر جفت باشد دانه جفت آید و اگر طاق باشد طاق(نزهت نامه علایی).

و اگر اناری از هم باز کنند و دانه آن بشمرند از آن درخت همه انار دانه همچندان بود. و اگر آن تیزی که بر سر گلوی انار باشد بشمرند و جفت بود دانه آن همه جفت باشد، و اگر طاق بود طاق بود(فرخ نامه). دانه یک انار بشمارند همه دانه های آن درخت چندان بود. بر سر انار چند بثری(برجستگی) باشد عدد پهلوهایش هم چند آن است. اگر جفت باشد دانه نیز جفت باشد، و اگر طاق باشد دانه < نیز> طاق باشد(نوادر التبادر) و (عجایب المخلوقات طوسی). و اگر قمع(برآمدگی) رمان را بگیرند و دانه او بشمارند، اگر فرد بود، عدد حساب رمان فرد بود. و اگر زوج باشد، عدد حساب رمان زوج بود(عجایب قزوینی). و گویند عدد دانهای انار یک درخت جمله یکسان بود(نفائس الفنون).

شیرینی و ترشی انار

اگر بن انار شیرین را اندکی باز کنی و سرکه در آن ریزی ترش گردد و اگر انگبین در بن انار ترش کنی شیرین شود. اگر سرگین خوک با کمیز مردم در بن درخت انار ترش کنی شیرین شود(نزهت نامه علایی).

اگر خواهی که انار ترش شیرین گردد کرکج نیک بکوب و در آب کن و در بن درخت ریز چنانکه به بیخ برسد شیرین گردد(نزهت نامه علایی). اگر بن انار شیرین اندکی باز کنند و سرکه در آن ریزند، انار ترش شود، اگر بن درخت انار ترش را باز کنند و انگبین در آن ریزند، انار را شیرین کند(عجایب طوسی). و اگر بوقت نشاندن او عسل فرو ریزند انار شیرین باشد و اگر سرکه که ترش شود(عجایب طوسی). و اگر در بن انار مغاکی بکنند آنگه ثفل(ماده ای که بعد از گرفتن شیره انگور باقی بماند) انگور و فُوَه کوفته و خون مردم و سرگین گاو اندر آن مغاک کنند به وقت انار، انار شیرین بود و نیکو(فرخ نامه). و اندر طعم گردانیدن آن چاره هست، اگر انگبین بجوشانند و در بن انار سخت ترش کنند شیرین گردد(فرخ نامه).

انار خواه در گرمسیر و خواه در سردسیر تا تمام سرما نخورد شیرین نشود. درخت انار شیرین را عمارت نیکو نکنند به مرور ایام ترش شود. و اگر انار ترش را عمارت نیکو کنند به مرور شیرین شود(آثار و احیاء).

صاحب الفلاحه گوید، اگر وقت نشاندن انار، قدری عسل بر وی ریزند، ثمره او بغایت شیرین شود، و اگر سرکه بر وی ریزند، ترش بود(عجایب قزوینی).

اگر انگبین در بن درخت انار ترش ریزند شیرین گردد. و اگر سرگین خوک با گمیز مردم در بن درخت ترش ریزند همان فعل کند(نوادرالتبادر). و اگر بوقت نشاندن او(انار) عسل فرو ریزند انار شیرین باشد و اگر سرکه که ترش(نفائس الفنون). و اگر بخواهند که انار ترش شیرین شود اصل درخت را ظاهر کنند آنرا بفضله خوک طلا کنند و به بول آدمی نضج دهند و چنانکه بود خاک پر کنند ترشی او برود(نفائس الفنون). و اگر بیخ درخت انار ترش را از خاك خالی کنند و عروق آن را بسرگین خوك آلوده کنند و بول آدمی بر آن ریزند و باز خاکها در آن موضع ریزند انار آن درخت شیرین شود(ارشادالزراعه) و (علم فلاحت).

نگه داشتن بر

اگر خواهی که پوست انار بنچکد، در بن آن درخت سنگی که از دریا آورده باشند بنه یا میخی از ارزیر بدو کوب یا صورت کژدمی از سرب کرده در زیر او پنهان کن همه بر درست بماند(نزهت نامه علایی).

همچنین شاخ با شکوفه بنشانی بر هیچ نچکد(نزهت نامه علایی).

صاحب الفلاحه گوید و اگر خواهند که ثمره او هیچ نیفتد و تلف نشود، قدری از مرقشیشای(سنگ سخت. سولفور طبیعی آهن) بحری بر شاخ او نهند، جمله با صلاح آید. چنانکه هیچ ازو نیفتد. و اگر مسماری(آنچه بدان چیزی را استوار کنند) سازند از ارزیز(قلع) و در زیر ساق او کوبند، همین عمل بکند. اگر صورت عقربی از ارزیز بر شاخی از شاخهای او نهند، همین فعل بکند و رمان او شکافته نشود(عجایب قزوینی).

اگر صورت کژدمی از سرب ساخته در زیر آن پنهان کنند بر درست آرد(نوادرالتبادر). اگر خواهند انار از درخت نریزد و آفت نرسد مرقشیشای بحری بر شاخ او بندید و اگر مسماری از زر در زیر ساق او دفن کنند همین فائده دارد و انار منشق نشود(نفائس الفنون).

و اگر پیاز عنصل در پای درخت(انار) کارند دانه وی شق نشود(ارشادالزراعه).و اگر در وقت نشاندن درخت انار گرداگرد نهال آن در حفره سنگ بچینند یا پیاز عنصل در بیخ آن درخت بنشانند یا آن درخت را سرنگون بنشانند چنانچه فروع شاخ در حفره بود انار آن شق نشود(معرفت فلاحت).