بخش دوم فصل سوم : در معرفت کشتزار و درختستان - Page 01

نارستان و تاکستان

نارستان و تاکستان از آن سال که مثمر شوند به بعد لازم است که در زمستان دو نوبت یخ آب کامل داده شود که سه خاصیت از آن منظور است. یکی آنکه چون شب شود آن آب و گل تا یک ذرع زیر زمین یخ کند که کرمهای زمین که خصم ریشه اشجارند ناچیز شود. دیگر آنکه زمین که از یخ متکاثف(ستبر. ضخیم) شود چون هوا گرم گردد باید متخلخل بود و خلل و فرج بهم رسند، هم ریشه اشجار سهولت باطراف دراز گردد و هم آب بآسانی پر بقعر زمین نهد. یکی دیگر آنکه عنصراشجار را ترطیب(تر کردن) و تبدیل نماید و در هوای گرم تابستان خطر عطش و استسقا(تشنگی) ایمن مانند. و نیز باید دانست که در اول هر سال چه نارستان و چه تاکستان را باید اسفار(بی برگ شدن درخت) کامل نموده آب نکنند. روز بعد از عید، چنانچه از عید به بعد کم بارشی شود یک ماه هم جایز است و این امساک برای آن است که نارستان از خطر شته و فروریختن بار و مریض شدن اعضان مصون ماند و تاکستان از شدت نمو ریواسه و برگ و فرورختن دانه های صغاره و غوره در حالت گل و تنک ماندن خوشه ها از انگور محفوظ شود و کذالک معایب دیگر. و مع القصه ضرر سرمازدگی بعضی سالها که گرمسیر و سردسیر را متعرض میشد قریب ده پانزده هزار تومان بوده دو مساوی سردسیر و یک مساوی گرمسیر. و ضرر باد گرم و برق سالهائی که اتفاق افتاده در گرمسیر و محوطه بلده شدت و ضعف از دو هزار تومان الی پنج هزار تومان و از ملخ آن سال از شتوی و صیفی تقریبا دوازده هزار تومان و از کرم خوارگی ده سال قبل علاوه از یازده هزار تومان غله و کاه رعیت کاشان ناچیز شد(مراه القاسان یا آیینه کاشان. تاریخ کاشان).

کاشتن درخت

نزد بعضی نهال‏کاران آن است که در محلی که شفتالو و شلیل و شافتلنگ‏ رسیده باشد و تمیز لطافت هریک نموده باشند آنها را مع(با) شیره در همان ساعت‏ سر بخاک و پایان بالا نموده بذر نمایند که بغایت خوب سبز میشود و اگر ملاحظه بذر نمودن ننمایند اکثر سبز نمیشوند اما آنچه نزد دهاقین اصطلاح‏ است دانه‏ها را یکماه در آب نموده در قوس(آذر ماه) بشرح صدر(مدارا) کارند و بدستور زردآلو محافظت نمایند و با وجود بذر در آب نمودن اکثر سبز نمیشود غرض‏ که دانه‏ها را تازه کاشتن مناسب است و درخت شفتالو و شلیل و شافتلنگ را هرجا کارند آب و انبار بسیار باید داد والا ثمرهء آن نیکو نیاید و روش‏ نمیکند و طریق نهال کاشتن شفتالو را در پیوند نمودن بشروح نوشته که بچه‏ نوع کارند و بکدام قاعده پیوند نمایند(ارشادالزراعه).

انواع نهال سیب

و چون نهال(از بذر کاشته) برسد در نسر(ستاره ای روشن به نام چنگ) کارند و در آفتاب نکارند که کرم پیدا میکند و خشک میشود(ارشادالزراعه).

نهال آن بر سه نوع حاصل شود اول پای جوش است که از عروق درخت روید و در حوت کارند اما باید که نوچه دو ساله باشد و ریشه خوب داشته باشد که سبز شود. جالینوس حکیم گوید که پای جوش را هرجا کارند سبز میشود و اولی آنست که بموضع دیگر نقل کنند که خوب روش میکند دوم قلم است که در حوت کارند افلاطون حکیم گوید که شاخه وی از درخت اصل باشد و بدست شکنند و بر وجهی که بعضی از پوست درخت با آن شاخ جدا شود چون بدین طریق کارند خوب سبز شود مناسب آن باشدکه از این موضع نقل کرده بموضع دیگر برند سوم بذر است که دو روز در آب نموده در زمین معمور کارند میروید و بعضی گویند که تخم وی ضعیف است و نروید، آن تصور باطلست میروید و چند نوبت کاشته شده و روئیده و نهال حاصل شده و آن تعلق به محافظت تمام دارد . قلم کاشتن در حوت است چنانکه گفته اند. و از اشجار میوه دار هریک که مذکور میشود که قلم نیز توان کاشت، قلم کارند که زود میوه دهد و چون دو ساله شود، هر قلم را خواهند پیوند نمایند که خوب برسد و نهال بدستور قلم زود روش نمیکند و نهال و قلم دو ساله کاشتن مناسب است که آفتاب نکارند که کرم پیدا میکند و خشک میشود (ارشادالزراعه).

کاشتن گل سرخ و امثال آن

و کاشتن جمله بر دو قسم است اول آنکه دانه گل ها را یک روز در آب نموده در حوت در زمین معمور بذر نمایند و چون برسد هرجا خواهند کارند دوم آنکه نهال پایجوش را چون دوساله شود و در دلو کاشته آب دهند و اگر خواهند قلم آن نیز میگیرد اما باید که زمین آن نرم باشد و هرساله ریگ به انبار آمیخته در پای آن ریزند که گل آن خوشرنگ و پربوی شود و بوته گل را آب بسیار نباید داد به تخصیص در محلی که گل بار آورد (ارشادالزراعه).