بخش اول فصل سوم : در معرفت کشتزار و درختستان - Page 04

گوئیم جهت زراعات و باغات شخم زدن نیکو است. بعد بگذارند تا یک سال در آفتاب بسوزد جهت آنکه حکم زبل دارد، اگر چه به زبل نرسد. دیگر آنکه زمین را شبدر بکارند. چون بزرگ شود با شبدر شخم زنند یا بیل زنند تا در آن بپوسد. او مانند زبل شود. و خاصیت دیگر آن که زمین را از انواع علف ها پاک کند. و حلبه نیز همین خاصیت دارد و انگور را از آن فایده باشد. مگر جائی که انگور را در جوی نشانده باشند و نتوان کشت. و میوه که در جوی نشانند و نمی گذارند که آب به پشته آن برسد، پشته آن را شخم زده در آفتاب پرورش میدهند تا میسوزد و بریان میشود. و هر سال آن خاکِ شخم زده را در بن درخت میوه میکنند. و آنچه در بن درخت است بر پشته می اندازند تا جهت سال آیند بریان می شود و خیری عظیم و عمارتی نیک است. و جائی که ریگ بوم باشد و در آفتاب سوخته شود مانند ریگ روان نیز در انداختن مفید می باشد(آثار و احیاء).

و باید که برجها در باغات بسازند تا هم زبل حاصل شود و هم کبوتر و باغ بدان معمور گردد. و کاروانسراها بر سر راهها سازند تا هم خیر باشد و همه زبل به باغات برند(آثار و احیاء).

معرفت سماد که آنرا انبار گویند. سرگین همه مرغان به جهت سماد زراعت و سماد درختها نیک است. الا سرگین بط که نیک نیست. و بهترین همه، سرگین کبوتر است. و بهترین ارواث، روث درازگوش است. پس از آن روث اسب و استر، و بهترین ابعار، بَعر میش و بز است. و بعد از آن سرگین گاو و سرگین خوک، همه زراعتها و اشجار را خشک کند سوای درخت بادام تلخ را که آنرا نافع بود. و ابعار اِبِل(شتر) با هر سمادی دیگر که مخلوط سازند، نیک بود. و تنها نیک نباشد(ارشادالزراعه) و (معرفت فلاحت).

در معرفت نگاه داشتن کبوتر - دهاقین رسم دارند که در بساتین و مزارع خود کبوترخانه بنا می کنند به جهت سرگین آن. چه بخاصیت مزروعات و اشجار را منفعت تمام می دهد(معرفت فلاحت).

در قوّت درختان

و از آنچه سرگین گاو خاصیتی دارد و قدری بلوط کوفته در بن هر شاخی باید نشاندن تا قوی گردد(نزهت نامه علایی).

و اگر نهال را مقدار یک به دست به زهره گاو بمالی با سرگین خوک یا کمیز مردم در بن درخت کنند ببالد و قوت گیرد(نزهت نامه علایی).

در اموری که بار درخت محفوظ ماند و زیاد شود

درختی که بار فراتن نگیرد چه حیلت باید کردن؟ گفته اند که به بهری از میخ های آن که بر روی زمین باشد بباید زدن، و باقی میخ ها که در زیر باشد، بادید(بازدید) باید آوردن. و یک یک می شکافتن، و در هر شکافی سنگی درکوفتن، چنانکه در میان درخت [در] شود. آنگاه به گل و سرگین بینباشتن. و گروهی گفته اند که اصل درخت بباید شکافتن، و میخی از چوب بلوط یا از چوب جوز درو فرو کوفتن تا به صلاح باز آید، و میوه بیرون آید. و کاه با گل آمیخته در بن درخت های بی هنر سخت نافع باشد، خاصه کاه باقلی(یواقیت العلوم).

منابع نباتی

باقلا

و اگر عصاره برگ باقلی بر درخت پاشند بار آن درخت بسیار شود(معرفت فلاحت) و (مفاتیح الارزاق جلد سوم).

و اگر کاه باقلا را در زیر درخت میوه، در هنگام ظهور شکوفه آن بخور نمایند، آن را و ثمر آن را محفوظ می دارد(مفاتیح الارزاق جلد سوم).

و اگر کاه باقلا را در آب کنند و یک هفته بگذارند و بعد از آن گرد بر گرد درخت حفر نمایند، یک ذراع و دو سبوی آب در آن حفره ریزند. و اگر درخت خُرد باشد یک سبو و اگر بزرگ باشد، سه سبوی آب تا سه روز بدین دستور عمل نمایند، بار آن درخت ساقط نمی شود(ارشادالزراعه)، (معرفت فلاحت) و (مفاتیح الارزاق جلد سوم).

بلوط

یا میخ ها از چوب بلوط نزدیکش به زمین فرو بری این همه آن است که نهال ببالد و بنازد و بر آنچه دارد نگاه دارد و نیفشاند، والله اعلم بالصواب(نزهت نامه علایی).

تلخه

در میان غله گیاهی است که دانه سیاه گرد دارد و چون آن دانه مخلوط به گندم شود، آرد آن گندم تلخ شود. آن را عربان زُدان(زوان. تلخه) گویند و اطباء شیلم. و چون از آن گیاه به شکل حلقه چیزی سازند و بر شاخه بلندتر درخت بربندند میوه آن فوت نشود(ارشادالزراعه)، (معرفت فلاحت) و (مفاتیح الارزاق جلد سوم).

زیتون و سوسن

و اگر قدری آب زیتون در بن درخت ریزی یا اندکی نمک یا سوسن آسمان گون بر نگاه دارد(نزهت نامه علایی).

 

ادامه مطلب: بخش دوم از فصل سوم در معرفت کشتزار و درختستان