بخش اول فصل سوم : در معرفت کشتزار و درختستان - Page 02
کاشت در دشت و کوهپایه
آنچه در زمینهای مغاک کارد از تخم کوهی کارد تا خدای تعالی دانه بسیار دهد. اگر سرگین هر مرغی که باشد با هر تخمی که بود بیامیزند(نوادرالتبادر).
بعضی از اهل فلاحت گویند که اگر تخمی که در دشت حاصل شده در کوهپایه بکارند و آنچه در کوهپایه حاصل شده در دشت بکارند بیشتر حاصل شود و نیکوتر آید(ارشادالزراعه) و (معرفت فلاحت).
هنگام زراعت
وقت تخم پاشیدن اندر زمین. چون باد شمال آید نباید انداخت، زیرا که شمال به برودتی که در اوست روی زمین را سخت کند و نگذارد که تخم بر زمین نشیند. و اگر در نیمه اول ماه باشد به نزدیک بعضی اولی تر باشد(علم الفلاحه).
اندر شناختن هنگام زراعت و تدبیر آنکه ایزد تعالی آن را از آفت نگاه دارد. بهترین و گزیده ترین هنگام زراعت آن است که یازده روز از مرداد ماه گذشته باشد. و اما سیزده روز، از آن سبب که باد جنوبی.خوش در آن روزها ابتدا می کند به وزیدن(نوادرالتبادر).
و کشت را آنگه کنند که قمر زایدالنور و سریع السیر بود تا کشت نیکو آید و دانه افزونتر شود به فرمان باریتعالی. و در نقصانی ماه نشاید کشت کردن(نوادرالتبادر).
و کشتکار تخم نیفگند در روزی که در آن روز باد شمالی وزد، از بهر آنکه باد شمال چون به زمین رسد تخم را براندازد و نگذارد که تخم در زمین فرو شود و بن گیرد(نوادرالتبادر).
دز معرفت پاشیدن تخم. چون باد شمال آید نباید انداخت، زیرا که شمال به برودتی که در اوست، روی زمین را سخت کند و نگذارد که تخم بر زمین نشیند. و اگر در نیمه اول ماه باشد به نزدیک بعضی اولی تر باشد(علم الفلاحه) و (نفائس الفنون).
افلاطون حکیم گوید بهترین وقت زراعت وقتیست که آفتاب در اواخر سنبله(شهریور ماه) باشد. و زراعت که در سنبله واقع شود، باید که در زمین بسیار هموار بود. چه که این زمین نم نگاه میدارد و احتیاج نمی شود بآن که زود آب دهند. و بعضی گفته اند اولی آنست که در میزان(مهر ماه) زراعت کنند. و در روزی که باد شمال آید، تخم در زمین نباید پاشید. چه هر تخم که درین وقت در زمین پاشند، نیک سبز نشود(ارشادالزراعه).
هرکه گندم یا جو یا ارزن کارد روزی باید کاشتن که باد از سوی قبله آید زیرا که چون باد از سوی مشرق بود آن روز زمین سست شود و در سه وقت تخم باید کشت یا شبانگاه یا نماز پیشین. و روزی که تخم کارد چون ماه بر افزونی بود بهتر بود از آنکه برکاست(ارشادالزراعه).
اهمیت شسته نشدن بذر گندم
و نباید که تخم گندم را بشورد، که اگر شسته افگند، دانه باریک بود(نوادرالتبادر).
و نشاید که تخم گندم را بشویند. چون اگر گندم مغسول زراعت کنند، دانه او باریک و کم بود و بهتر آن بود که چون ادراک محصول شود خوشه های غله که بزرگتر بود دانه آن بسیار حاصل شود(ارشادالزراعه).
بعضی گویند که گندم را یک شبانه روز در آب نموده بذر نمایند که خوب سبز میشود اما دانه وی باریک و حاصل و خوب نیاید(ارشادالزراعه).
در معرفت بذر پاشیدن
اما نباید که کشتکار همه تخم خویش را به یک نوبت در یک ماه بکارد. الا سه بخش کند. بخشی در اول بکارد که وقت کاشتن بود، و بخشی در میانه، و سه دیگر را در آخر- که اگر کشت یک وقت به زیان آید، دو وقت به سلامت بود(نوادرالتبادر).
و باید تخمی را که زراعت خواهند نمود بسه دفعه زراعت کنند، بعضی در اول زمان زراعت و بعضی در وسط زمان زراعت و بعضی در آخر زمان زراعت تا اگر یکی را آفت رسد دیگری بسلامت ماند و چون در نیمه اول ماه تخم بکارند بهتر بود و محصول بیشتر باشد(ارشادالزراعه) و (معرفت فلاحت).
و از آن تخم که بکارند هیچ نشاید که دانه بر سرو(شاخ)های گاو افتد که چون بر سروهای گاو افتد پس به زمین افتد، آن دانه ناقص شود و به زیان آید(نوادرالتبادر).
صاحب الفلاحه گوید، در وقت تخم کشتن اگر دانه بر سر گاو افتد، هیچ بر نروید. حافظ گوید چون در شکم بچگان دود متولد شود، گندم بریان کرده بخورند، دود زائل شود(عجایب قزوینی).
و گفته اند کسی که تخم پاشد احتیاط کند که در وقت تخم پاشیدن تخم بر شاخ گاو نیفتد چه اگر تخم بر شاخ گاو بیفتد محصول آن نیک نیاید و نان که از آرد این گندم بود در تنور نایستد والله اعلم(ارشادالزراعه) و (معرفت فلاحت).
در معرفت تخم پاشیدن باید که در مقدار یک شبر(وجب) از زمین از گندم هفت دانه یا بیخ دانه افتد و زیاده از این نبود و از جو نه دانه یا هفت دانه و از باقی حبوبات چهار دانه و بعضی گفته اند هفت دانه و در بلاد سردسیر تخم باید بیشتر پاشید چه که از سرما بعضی دانه ها تلف شود(معرفت فلاحت).