بخش دوم فصل دوم : متون کهن کشاورزی ایران در بستر تاریخ - Page 01

فرخ نامه. تاریخ تالیف. 580ق/1185م

فرخ نامه اثر ابوبکر مطهر جمالی یزدی به سال 580ق/1185م نوشته شد. فرح نامه دانشنامه ای به زبان فارسی است که 90 سال پس از نگارش نزهت نامه علایی و در جهت تکمیل آن نگاشته شده است. فرخ نامه، دائره المعارف علوم و فنون و عقاید خوانده می شود.

چاپ نخست فرخ نامه در سال 1345، به کوشش محمدتقی دانش پژوه توسط بنیاد فرهنگ ایران منتشر می شود. و سپس به همت ایرج افشار انتشارات فرهنگ ایران زمین در سال 1346 و نیز در سال 1386 توسط انتشارات امیرکبیر منتشر شده است. ایرج افشار به وجود 16 نسخه خطی کتاب فرخ نامه اشاره کرده است.

فرخ نامه در 359 صفحه نوشته شده و شامل 16 مقاله است و مقاله سوم و چهارم آن در باره گیاهان است که شامل 32 صفحه می باشد.

در این کتاب از محمد زکریای رازی، فخر رازی با عنوان صاحب الفلاحه، بقراط، جالینوس و شیغوثا نقل قول آورده شده است. بجز چند نکته ی کشاورزی، بیشتر کتاب به ذکر خواص داروئی گیاهان می پردازد. چند نکته هم در مبارزه با آفات بیان می کند. فرخ نامه شامل 16 مقاله است و مقاله سوم آن درباره کشاورزی است.

مقالت سوم. در منافع الاشجار و الاسفرهم و البقول و الحبوب و الغلات و ما یشبهه شامل هفت فصل؛

فصل اول. در اشجار بیست و دو نام. خرما، رز، سیب، انار، سفرجل(به)، انبرود(امرود. گلابی)، شفتالود، زردآلود، صفت انجیر، توث، جوز، نارجیل، بادام، فندق، فستق(پسته)، سپیدار، طرفا(درخت گز)، قَصَب(نی)، چنار، پستنک(سنجد)، جلغوزه(چهل غوزه. میوه خوراکی کاج) و عناب.

فصل دوم. از درختان مشموم(معطر)، و آن هفت جنس است. ترنج، نارنج، لیمو، مورد، گل، سرو و صنوبر.

فصل سوم. در اسپرهمها(گیاهان خوشبوی)، سیزده نام. نرگس، سوسن، لاله، لفاح(مهرگیاه. سابیزک)، یاسمین، ضیمران، مرزنجوش، بنفشه، آذرگون(آذریون. همیشه بهار. خجسته. گل آفتابگردان)، نسرین، نیلوفر، خیری(شب بو) و شنبلیذ.

فصل چهارم. پالیزه، یازده نام. خربزه، کذو، باذنجان، ترب، پیاز، سیر، چغندر، گزر(هویج)، کرنب، شلغم و عُنصُل(پیاز دشتی).

فصل پنجم. در بقول، نوزده نام. بادزوج(ریحان)، گندنا، کهکز(شابانک)، کاهو، سُداب، کاشنی، کرفس، فرفخ(خرفه پرپهن)، گشنیز، سیسنبر، نعناع، اسفاناخ، راشن(؟)، نانخواه(سیاه دانه)، اسفندان، سماروغ(قارچ خوراکی)، طرخون، ریواس، سعتر.

فصل ششم. در غلات، ده نام. گندم، جو، باقلا، نخد، عدس، برنج، حلبان(گیاهی مانند ماش)، گاورس، لوبیا، ماش.

فصل هفتم. در حبوب، یازده نام. رازیانج، خردل، حَرمَل(اسپند)، شونیز(نانخواه. سیاه دانه)، زیره، بنگ، خشخاش، تودری(گیاهی شبیه خردل)، بزرقطونا(اسفرزه)، کنجد، شاهدانه.

مقالت چهارم. اندر حشایش و آن در دو فصل؛

فصل اول. اندر اوراق، سیزده نام. حی العالم(همیشک)، عِنَب(تاک)، اثعلب(انکور فرنگی)، عصفر(کاجیره)، دِرمَنه(علف جاروب)، درخت مریم، جنطیانا، سوسن، خرزهره، اذخر(گورگیاه)، کاکنج(عروسک پشت پرده)، پنج انگشت، بیش(ریشه گیاهی بسیار زهرآگین)، قیصوم(بوی مادران).

فصل دوم. در اوراق، سه نام. برگ گل، برگ ساذج(گیاهی دارای برگی مانند گردو) و برگ سرو.

مقالت هفتم. در داروها و عطرها و طبع آنها

مقالت هشتم. در روغنها