فصل پنجم : در معرفت کشتزار به تخصیص - Page 04

خربزه و خیار

تخم خیار و خربزه و آنچه بدین ماند اگر به روغن بمالند و بکارند تلخ آید. و پالیزبان چون نداند و تخم در کیسه ای یا در جایگاهی روغن آلوده کند، هر آنچه بدو آلوده گردد و بوی روغن گیرد تلخ آید(نزهت نامه علایی).

تره زار و خیارزار

و اگر سر خر اهلی را در تره زار یا خیارزار برافروزند زود برسد(نوادرالتبادر). اگر خاکی را که سرگین درو آمیخته باشد، همچنانکه زور خیارزارهاست، بستانند و در خنوی(خنور) یا در سبویی کنند و آب بر وی ریزند تا تر شود، پس تخم خربزه و خیار و هر نوعی که باشد درو فشانند، پس چون روزی که آفتاب ساده و روشن بود آن خنور را در آفتاب بنهند، چون از آفتاب بردارند بر خانه نهند، و چون بینند که باران نرم می آید خنور را بیرون آورند و در زیر باران ننهند، و چون بینند که حاجتمند است هر وقت آب بر وی زنند تا آنگه که بروید. و چون سر ماه بهار به آخر رسد آن را برگیرند و پیش آن زمین بروند که خواهند کاشتن و هر تخمی را به جای خویش بنشانند. چون بگیرد و شاخهایش بروید و سخت گردد سرهای آن شاخها را ببرند. چون چنین کنند نیکو شود و زود برسد، والله اعلم(نوادرالتبادر).

رویناس

و هر زمین که بد و شوره باشد چون رویناس(روناس) بکارند خوش و شیرین شود. به کرات تخم آنرا از یزد و نائین آورده و در باغات تبریز در مواضع و زمینی که شوره زار بود کشته و بدان واسطه زمین نیکو شده و اکنون زرع کنند و انتفاعی نیکو است و متاع هندوستان است(آثار و احیاء).

ریحان

ریحان که آن را شاسپرم گویند وقت زرع آن موسم کاشتن جالیز است و زمین آن را بیشتر آب دهند و شخم کنند و در نم آن را بکارند تا روی زمین سخت نشود و زبل و خاکستر باید داد و چون شاخ آن بلند شود سر آن شاخ را بزنند تا شاخهای آن زیاده شود. اگر در کنار باذنجان زار بکارند بغایت قوی شود و نیکو بعمل آید(آثار و احیاء).

و هر نوبت که دروند ساو نموده انبار باید داد که زور بسیار میطلبد و در نوبت اول که دروند بلندتر باید دروید که نهال وی قوت یافته و جهت بذر بعد از دو درو، گذارند که فایده تمام دارد(ارشادالزراعه).

سیر

سیر در زمین نرم باید کشتن و اگر خواهی که خوش باشد و شیرین چون بخواهی نشاندن اندکی بکوب آنگاه بنشان و بنزدیکی درختان گل بکاری و با هر دانه ای حبه ای غوره انگور بنهی شیرین آید. و چنان باید که ماه در زیر آفتاب باشد و بوقت فرو شدن ثریا پسندیده دارند(نزهت نامه علایی).

اگر سیر در وقتی کارند که ماه به کاست بود بوی آن گنده نبود. و اگر با دانه مویز بکارند شیرین شود(فرخ نامه). صاحب الفلاحه گوید، سیر را وقتیکه خواهند بکارند، قمر در زیر زمین بود، آن سیر را رایحه نبود(عجایب قزوینی). آنرا(سیر را) عمارت بسیار باید کرد و درفصل پاییز کارند. باید که زمینی نیکو را به بیل شخم زنند و زبل بسیار اندازند. و دانهای سیر را در آن نهند. و چون بروید، دیگر باره آن را زبل دهند و چون هوا سرد شود، باز زبل باید داد. و چون بهار شود هر نوبت که آب دهند زبل می دهند. و به هر هفته آب دهند و در پائیز که وقت آن رسد که او را برکنند، پیش از آن بچند روز آب نباید داد تا قوی گردد. و آن وقت برکندن(آثار و احیاء). و سیر را تخم نیز کارند لیکن در سال اول بن آن بزرگ نشود و دیگر سال بر توان کندن. و هر جا که آب و زمین بسیار باشد، تخم باید کشتن تا متاع آن زیاده شود(آثار و احیاء).و اگر سیر را در ایامیکه قمر تَحتَ الارض باشد(ماه قابل مشاهده نیست) بکارند رایحه نداشته باشد(نفائس الفنون).و زمینی که در آن سیر نشانند اگر خاک آن سفید بود به غایت نیکو آید. و اگر خواهند که طعم سیر شیرین بود آنرا در عسل و شیر آغشته کنند دو شبانه روز و بعد از آن آنرا بنشانند(معرفت فلاحت).

شلغم

به موجبی که در سایرین گفته شد، چون دهقانان کمتر ملتفت آن شوند و عمارت کمتر کنند نسبت به دیگر چیزها بهتر نیاید. و آن را در اواخر تابستان کارند. هر چند هوا سرد شود بن آن سبز و شیرین تر گردد و تخم آن را از شلغم دست باز نشانده گیرند(آثار و احیاء).

شلغم و ترب

تخم ترب و شلخم در نبیذ یا انگبین یا زیت کنی ، آنگاه بکاری، چون بروید طعم خوش و لطیف دهد(نزهت نامه علایی). و اگر تخم او(ترب) را بعسل نقوع کنند و بکارند ترب شیرین شود و تخم شلغم نیز چنین باشد(نفائس الفنون).

کاسنی

اگر سر خر در بالیز بنهند همه بالیز ها را سود دارد خاصه کاسنی را که نیکو بروند و خاصیتی دارد و این مجرب است(نزهت نامه علایی).